Steeds meer zie je conflicten waarin een sociaal contract op het spel staat. Dat wil zeggen dat een conflict zich gaat afspelen voorbij de grenzen van de (stilzwijgende) sociaal maatschappelijke ordening van belangen. Dat wil zeggen voorbij hoe de betreffende geledingen en groepen gewend zijn met elkaar om te gaan en afspraken te maken. Sterker nog zelfs de onderliggende ideologieën (wat onder die afspraken ligt) zijn aan het verschuiven. Als voorbeeld kunnen we geven hoe de internationale klimaat-wetenschappers eerder dit jaar openlijk op tafel hebben gelegd dat ze willen staken met hun werkzaamheden. Politici en overheden luisteren toch niet. Dat is zo’n voorbeeld van een sociaal contract dat onder druk staat en misschien zelfs verbroken wordt. Dat komt ook omdat één groep in het contract (de wetenschappers in dit geval) er niet langer in geloven.
Als voorbeelden van onderliggende ideologieën die schuiven kunnen we wijzen naar de ontwikkeling om de fundamentele opvattingen van de (Westerse) economie te herzien. De beweging om te de-kolonialiseren, de beweging om systemisch racisme aan de kaak te stellen en de beweging om de ideologie van ongebreidelde groei om te buigen, inclusief een andere manier van omgaan met niet menselijke dieren en de natuur hebben allemaal een spaghetti sliertje van ideologie te pakken. Een ideologie die als dominante onderstroom misschien niet langer houdbaar is. Dan hebben we het wel over veranderingen die meerdere generaties duren. Alleen weten we intussen dat als we kijken naar het klimaat, we die tijd niet hebben.
Onlangs hield de SMRO intern een discussie over laten we het oneerbiedig zeggen (en eigenlijk onjuist) de markt van conflicten. Er is een duidelijke trend gaande waarin betrokkenen bij maatschappelijke ontwikkeling en conflicten zoeken naar de best passende interventie. Met name het voorkomen van conflicten wordt steeds interessanter gevonden. Er is natuurlijk een verband tussen de ontwikkeling van conflicten en de wijze waarop gezocht wordt er mee om te gaan.
Alleen maatschappelijke conflicten die leiden tot spanning of afbraak van sociale contracten hebben geen eenduidige opdrachtgever meer. Datzelfde zien we als we kijken naar de grote maatschap-pelijke opgaven; de grote gewenste transities die intussen op de politieke agenda staan (wonen, zorg, energie en klimaat, stikstof/ biodiversiteit). Doordat ze erop staan lijken ze misschien minder conflictueus, alsof we deze crisis collectief onder controle hebben. Maar de praktijk is verre van dat.
De Belgische psychiater Damiaan Denys laat zien dat angst en onverdraagzaamheid (dan wel tolerantie) samenhangen. Een toenemende angst of een toenemend gevoel van onzekerheid maakt de kans op (ongelimiteerde) agressie groter. De reflex is om te antwoorden met meer handhaving, strengere regels en de toepassing ervan (juridisering), maar daarmee wordt de angst niet weggenomen. En wat was ook alweer de uitkomst van het recente onderzoek naar de ongewenste effecten van zorg in de gesloten jeugdinrichtingen. Jawel dat veel jongeren er meer getraumatiseerd uitkomen dan dat ze erin gaan.
Mediators die hart hebben voor maatschappelijk vraagstukken worden uitgedaagd nieuwe vormen te vinden en nieuwe manieren te vinden om beschikbaar te zijn en gezien en gevraagd te worden. Die nieuwe manieren zijn er, maar veel van die methoden en technieken zijn niet meer direct herkenbaar als de klassieke toolbox van de mediator, waarin een conflict min of meer afgebakend door een overheid, institutionele partij of een rechtbank wordt gepresenteerd. Hoe ga jij hiermee om?